Behandeling van seizoensgebonden affectieve stoornis

Seizoensgebonden affectieve stoornis (SAS) komt betrekkelijk veel voor: in het Verenigd Koninkrijk bij tot 6% van de volwassenen. Het heeft grotendeels dezelfde symptomen als depressie (onder andere sombere stemming, gebrek aan energie, vermoeidheid), maar ook enkele andere, zoals hypersomnie, toegenomen eetlust en voedselopname, ‘craving’ voor koolhydraten en gewichtstoename. De oorzaak van SAS is niet bekend maar er is een genetische invloed die wellicht te maken heeft met de serotonine- en/of melatonine- huishouding). SAS openbaart zich doorgaans op jongvolwassen leeftijd, bij vrouwen viermaal vaker dan bij mannen.
De behandeling van SAS is vaak dezelfde als die van ‘gewone’ depressie, dat wil zeggen toepassing van antidepressiva, vooral serotonineheropnameremmers (SSRI’s) en/of cognitieve gedragstherapie. Er zijn echter weinig goede klinische onderzoeken betreffende de behandeling van SAS met SSRI’s. Fluoxetine 20 mg per dag bleek in een placebo-gecontroleerd onderzoek bij 68 volwassen patiënten met SAS werkzamer dan placebo (‘response rate’ 59% versus 34%). Verwante resultaten werden verkregen in een onderzoek met sertraline 50-200 mg per dag. De afname van de Hamilton Depression Rating Scale score tijdens behandeling met sertraline was 17,9 punten, die tijdens behandeling met placebo 13,4. Er zijn aanwijzingen verkregen uit gegevens van drie verschillende klinische onderzoeken met in totaal 1042 patiënten dat behandeling met bupropion 150-300 mg/dag recidieven kan voorkomen: 16% van de met bupropion behandelde patiënten kreeg een recidief; bij de met placebo behandelde patiënten was dit 28%. Men moet zich ervan bewust zijn dat de genoemde middelen niet voor de indicatie SAS zijn geregistreerd. Er zijn twee onderzoeken over de behandeling van SAS met cognitieve gedragstherapie gepubliceerd met 23 respectievelijk 61 patiënten. In beide onderzoeken werden cognitieve gedragstherapie en lichttherapie vergeleken met de combinatie van beide behandelingswijzen. Uit de resultaten van beide onderzoeken blijkt dat de combinatie werkzamer is dan lichttherapie of cognitieve gedragstherapie alleen. Ook andere vormen van behandeling (vitamine D, vitamine B12, lichamelijke inspanning) zijn mogelijk werkzaam. Alleen Ginkgo biloba bleek niet werkzaam te zijn.
Een belangrijke vorm van behandeling is lichttherapie; men veronderstelt dat hierdoor het verstoorde dagnachtritme wordt hersteld. Lichttherapie betekent blootstelling aan licht volgens een bepaald schema en sluit nabootsing van de zonsopgang (geleidelijk sterker wordend licht in de ochtend) in. Er zijn veel methodologische problemen bij onderzoek naar de werkzaamheid van lichttherapie. Het National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) heeft onlangs een overzicht van onder andere de onderzoeken naar de werkzaamheid van lichttherapie gepubliceerd. Er zijn grote verschillen tussen de verschillende onderzoeken en hoewel groepen die lichttherapie kregen meer verbeterden dan groepen die op de wachtlijst voor behandeling stonden, is er geen verschil ten opzichte van groepen die ‘placebo lichttherapie’ of actieve behandeling met cognitieve gedragstherapie of fluoxetine kregen. De conclusie is dat de waarde van lichttherapie mogelijk niet meer is dan een placebo-effect. Desondanks bevelen de meeste richtlijnen (American Psychiatric Association, British Association for Psychopharmacology, Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments) lichttherapie als eerste keuze aan, zo nodig in combinatie met cognitieve gedragstherapie en/of antidepressiva. Alleen NICE beveelt aan om SAS op dezelfde wijze als ‘gewone’ depressie te behandelen.

Belangenverstrengeling: niet vermeld.

Anoniem. Management of seasonal affective disorder. BMJ 2010;340c2135.

Fluoxetine is in Nederland op de markt als zodanig en als Prozac®
Sertraline is in Nederland op de markt als zodanig en als Zoloft®
Bupropion is in Nederland op de markt als Wellbutrin® en Zyban®