Betrouwbaarheid van publicaties van gesponsorde onderzoeken

Er zijn sterke aanwijzingen dat de resultaten in publicaties betreffende gesponsord onderzoek selectief worden weergegeven. Door juridische procedures waren van twintig onderzoeken met gabapentine zowel de onderzoeksprotocollen als de interne documenten van Parke-Davis en Pfizer beschikbaar. Deze bedrijven werden beticht van marketing van gabapentine voor niet-geregistreerde indicaties. Het betrof onderzoek voor off-label toepassingen (buiten de geregistreerde indicatie) zoals migraineprofylaxe en de behandeling van bipolaire stoornissen. Door de rechtszaken waren de gegevens openbaar en konden Vedula en medewerkers retrospectief de betrouwbaarheid van de gepubliceerde artikelen onderzoeken. Zij gingen na of een in het onderzoeksprotocol niet genoemde primaire uitkomstmaat wel als zodanig in de publicatie werd vermeld, of er onderscheid werd gemaakt tussen primaire en secundaire eindpunten, of primaire uitkomsten werden behandeld als secundaire uitkomsten en of primaire uitkomsten wellicht in het geheel niet werden vermeld in de publicatie.
Bij acht van de twintig onderzoeken kwam het niet tot publicatie; deze acht onderzoeken hadden in hun protocollen in totaal twintig primaire uitkomsten, die dus onbekend zijn gebleven. Van de twaalf gepubliceerde onderzoeken was in acht gevallen de in het protocol vastgelegde primaire uitkomst afwijkend van die in de publicatie. De protocollen van de twaalf gepubliceerde onderzoeken bevatten 21 primaire uitkomsten; hiervan werden er zes niet vermeld, vier als secundair eindpunt en elf als beschreven in het protocol. Daarnaast werden twaalf nieuwe primaire eindpunten geïntroduceerd die in het protocol niet beschreven waren en werd in vijf gevallen een in het protocol als secundair eindpunt beschreven uitkomstmaat gezamenlijk met primaire uitkomsten gerapporteerd. Van de 28 primaire uitkomstmaten in de publicaties waren er zestien beschreven in de onderzoeksprotocollen, elf als primair en vijf als secundair. Twaalf waren er later bij bedacht.
In slechts één van de twaalf publicaties werden alle in het protocol genoemde secundaire uitkomsten ook in de publicatie vermeld. Van de in totaal 180 secundaire eindpunten in de onderzoeksprotocollen werd in 122 gevallen nooit de uitkomst gepubliceerd.
Indien in onderzoeken voor het primaire eindpunt geen statistisch significante resultaten werden gevonden - zoals bekend geworden uit de interne documenten – publiceerde men het onderzoek ofwel in verkorte vorm ofwel met een gewijzigd eindpunt. Alle wijzigingen die plaatsvonden tussen wat was vastgelegd in de onderzoeksprotocollen, wat was beschreven in de voor intern gebruik bedoelde verslagen en wat verscheen in de uiteindelijke publicaties in de literatuur, leidden tot een rooskleuriger beeld voor de werkzaamheid van gabapentine bij de onderzochte indicaties.

Opmerking referent: gabapentine is in Nederland geregistreerd als middel van tweede keuze voor de behandeling van partiële epilepsie. Men kan gabapentine ook bij neuropathische pijn toepassen indien andere middelen geen verbetering hebben opgeleverd of niet aanvaardbare bijwerkingen veroorzaakten. Gabapentine heeft veel bijwerkingen en er treedt therapieresistentie op.

Belangenverstrengeling: Veleda ontving een honorarium van de advocaten die betrokken waren bij de rechtzaak tegen Neurontin®. Dickersin trad op als expert in deze zaak.

Vedula S, Bero L, Scherer R, Dickersin K. Outcome reporting in industry-sponsored trials of gabapentin for off-label use. N Engl J Med 2009;361:1963-71.

Gabapentine is in Nederland op de markt als Neurontin®