Cardiovasculaire bijwerkingen door testosterongel

Bij mannen wordt een met toenemende leeftijd samenhangende afname van de testosteronconcentratie in verband gebracht met onder andere een verminderde spiermassa en mobiliteit. Uit onderzoek bij jonge mannen is gebleken dat toediening van testosteron gepaard gaat met een toename van spiermassa en kracht. Onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van testosterontoediening bij oudere mannen ontbreekt echter. In dit onderzoek zijn 206 mannen van 65 jaar of ouder (gemiddeld 74 jaar) met een laag serumtestosterongehalte (3,5-12,1nmol/L) en beperkte mobiliteit gerandomiseerd voor een eenmaal daagse behandeling met een transdermale gel met placebo of testosteron gedurende een periode van zes maanden. Twee weken na randomisatie werd de dosering aangepast, waarbij werd gestreefd naar een testosteronspiegel van 17,4-34,7nmol/L. Het primaire eindpunt was verbetering van de kracht in de beenspieren. Het onderzoek liet zien dat patiënten die met testosterongel werden behandeld, meer kracht in armen en benen ontwikkelden dan de placebogroep. Het ging echter ook gepaard met een hoger risico op cardiovasculaire bijwerkingen (n=23) ten opzichte van de placebogroep (n=5). Zeven mannen in de testosterongroep hadden een bijwerking die verband hield met atherosclerose, ten opzichte van slechts één man in de placebogroep. Het onderzoek is daarom vroegtijdig gestaakt.
De resultaten zijn opmerkelijk, aangezien er meerdere onderzoeken met testosteron zijn gedaan waarbij het risico op cardiovasculaire bijwerkingen niet was verhoogd. Voorafgaand aan het onderzoek was het gebruik van statines, het percentage mensen met hyperlipidemie en hypertensie hoger in de testosterongroep dan dat in de placebogroep, hetgeen een mogelijke verklaring kan zijn voor de hogere incidentie van deze cardiovasculaire bijwerkingen. Desondanks wordt ook in het redactionele commentaar vermeld dat de ‘data and safety monitoring board’ een juist besluit heeft genomen om het onderzoek voortijdig stop te zetten. Hoewel er geen verklaring voor kan worden gevonden, blijft het een feit dat er in de testosterongroep meer cardiovasculaire bijwerkingen zijn opgetreden dan in de placebogroep. De auteurs geven aan dat het niet eenvoudig is om de resultaten uit dit onderzoek te generaliseren, aangezien het onderzoek zich niet heeft gericht op bestudering van veiligheid ten aanzien van cardiovasculaire bijwerkingen. Hierdoor vond er ook geen structurele evaluatie van deze bijwerkingen plaats. Daarnaast was het onderzoek niet groot genoeg en was het aantal geregistreerde bijwerkingen klein. Tot slot betrof de onderzoekspopulatie een groep oudere mannen met een verminderde mobiliteit en een hoge prevalentie van chronische aandoeningen, zoals cardiale aandoeningen, obesitas, hyperlipidemie, diabetes en hypertensie. Van een dergelijke patiëntenpopulatie is ook uit ander onderzoek gebleken dat deze meer kans heeft op cardiovasculaire aandoeningen. Omdat testosteron wel door veel oudere mannen wordt gebruikt, is het van belang om goede richtlijnen te hebben aan de hand waarvan deze medicatie kan worden voorgeschreven. Idealiter zijn er dan ook grote, goed opgezette onderzoeken nodig waarin de effectiviteit en veiligheid van de toediening van testosteron wordt bestudeerd.

Belangenverstrengeling: geen.

Basaria S, Coviello A, Travison M et al. Adverse events associated with testosterone administration. NEJM 2010;363:109-22.
Bremner WJ. Testosterone deficiency and replacement in older men. NEJM 2010;363:189-91.

Testosterongel is in Nederland op de markt als Androgel®, Testim® en Tostran®