De waardevolle rol van het vaccin tegen rotavirusinfecties

Het rotavirus is de belangrijkste veroorzaker van ernstige diarree bij kinderen. Jaarlijks overlijden ruim een half miljoen kinderen aan een rotavirusinfectie, waarvan naar schatting 230.000 in de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara. Er zijn twee vaccins beschikbaar (Rotarix® en Rotateq®) die al in verschillende landen worden ingezet. Gegevens betreffende de werkzaamheid van deze vaccins zijn echter schaars.
Recentelijk besprak Santoham in de New England Journal of Medicine twee belangrijke onderzoeken. Het eerste betreft een effectiviteitsonderzoek uitgevoerd in Zuid-Afrika en Malawi. Bijna vijfduizend kinderen werden geïncludeerd en door middel van randomisatie verdeeld over drie groepen: de eerste groep ontving drie doses vaccin, de tweede twee doses vaccin (en een placebo) en een derde drie doses placebo. In de placebogroep kreeg 4,9% van de kinderen een ernstige vorm van gastroenteritis veroorzaakt door het rotavirus en in de vaccingroepen 1,9%. Er werd een significante effectiviteit gevonden van 61,2% (95% betrouwbaarheidsinterval 44,0%-73,2%). In Malawi vond men een verminderde effectiviteit ten opzichte van Zuid-Afrika (49,4% vs. 76,9%), maar was de afname van het aantal episoden met gastro-enteritis weer aanzienlijk beter. Er werden geen verschillen gezien tussen behandeling met twee of drie doses vaccin. Een andere belangrijke bevinding was dat er een vermindering met 30% van het totale aantal gevallen van ernstige gastro-enteritis werd bereikt na toediening van het vaccin.
Het tweede onderzoek is een post-marketingonderzoek (fase IV-onderzoek) dat in Mexico werd uitgevoerd. Daar werd het aantal sterftegevallen als gevolg van diarree in het jaar van invoering vergeleken met het aantal in het jaar ervoor. Er werd een significante vermindering van sterfte als gevolg van diarree gevonden onder kinderen jonger dan vijf jaar na introductie van het vaccin.
De resultaten van deze onderzoeken laten zien dat de vaccins bewezen werkzaam zijn. De WHO adviseert daarom terecht dat deze vaccins dienen te worden ingezet in de risicolanden. Er kan zelfs verondersteld worden dat het effect nog groter zal zijn, aangezien er geen rekening is gehouden met bevolkingsimmuniteit bij kinderen die niet gevaccineerd zijn doordat wel-gevaccineerden tevens zorgen voor een verminderd aantal besmettingen met rotavirussen.
Welke belemmeringen bestaan er om dit vaccin in risicolanden te gaan gebruiken? Een aantal zaken. Ten eerste zal de logistiek rondom dit vaccin niet eenvoudig zijn, gezien de vereiste omstandigheden voor opslag (het is een koelkastproduct). Ten tweede raadt men aan om het vaccin toe te dienen binnen nauwkeurige leeftijdsgrenzen (eerste dosis vaccin tussen 6 en 15 weken, derde dosis vaccin niet later dan 32e week) en het zal moeilijk worden om dit te bewerkstelligen. Er zijn daarnaast geen gegevens bekend betreffende de vraag of met HIV besmette kinderen niet ziek zullen worden door toediening van het vaccin zelf, aangezien er toch sprake is van een verzwakt virus. Ten slotte spelen ook de kosten van het vaccin en het vaccinatieprogramma een rol: de meeste risicolanden kunnen het zonder financiële steun niet bolwerken. Voor dit laatste is althans voor de korte termijn gelukkig wel een oplossing gevonden door de Global Alliance for Vaccination and Immunisation (GAVI).
Al met al zijn er geen sterke nadelen die de invoering van het vaccin in de risicolanden in de weg staan. Indien dit op juiste wijze zou gebeuren, zullen er jaarlijks vele kinderen kunnen blijven leven.

Belangenverstrengeling: het Afrikaanse onderzoek werd gefinancierd door GlaxoSmithKline. Bij het Mexicaanse onderzoek werd geen melding gemaakt van belangenverstrengeling.

Santosham M. Rotavirus vaccine - a powerful tool to combat deaths from diarrhea. New Engl J Med 2010;362:358-360.
Madhi SA, Cunliffe NA, Steele D et al. Effect of human rotavirus vaccine on severe diarrhea in African infants. N Engl J Med 2010;362:289-298.
Richardson V, Hernandez-Pichardo J, Quintanar-Solares M et al. Effect of rotavirus vaccination on death from childhood diarrhea in Mexico. N Engl J Med 2010;362:299-305.

Rotavirusvaccin is in Nederland op de markt als Rotarix®
RotaTec® is in Nederland niet op de markt