‘Evidence-based’ gebruik van antimicrobiële middelen tijdens de zwangerschap

Als nieuwe geneesmiddelen in onderzoeksverband worden onderzocht, zijn zwangerschap en het geven van borstvoeding op grond van internationale wet- en regelgeving exclusiecriteria voor deelname aan het onderzoek. Toch wordt er ook door zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven gebruik gemaakt van geneesmiddelen. Dit gebeurt veelal in de eerste weken van de zwangerschap, wanneer deze bij de moeder nog niet bekend is, maar de foetus wel vatbaar is voor teratogene invloeden. Maar ook bij acute situaties als een pandemie of bij ernstige infecties als HIV, malaria en hepatitis C.
Hoewel regelgeving in de eerste plaats is ontwikkeld om de zwangere vrouw en haar foetus te beschermen, leidt dit ook tot gebrek aan gegevens over de veiligheid van een geneesmiddel bij deze groep patiënten. Antimicrobiële middelen zijn bijvoorbeeld niet specifiek voor toepassing tijdens de zwangerschap goedgekeurd, maar worden wel gebruikt tijdens de zwangerschap - ondanks gebrek aan informatie over de veiligheid en de juiste dosering. Farmacokinetische parameters kunnen tijdens de zwangerschap sterk wisselen, hetgeen kan leiden tot inadequate dosering van een geneesmiddel; zo nemen het distributievolume en de glomerulaire filtratiesnelheid toe en kunnen de activiteit van leverenzymen en serumeiwitconcentraties ook onvoorspelbaar veranderen in verschillende fases van de zwangerschap.
De FDA buigt zich over initiatieven om meer kennis te verkrijgen op dit gebied, maar voor de farmaceutische industrie is het nog weinig aantrekkelijk om onderzoek te doen naar de veiligheid van geneesmiddelen tijdens zwangerschap. Het gaat gepaard met hoge kosten en betreft een relatief kleine subgroep van patiënten voor wie het geneesmiddel wordt ontwikkeld. Postmarketingonderzoek wordt momenteel dan ook voornamelijk gefinancierd door particuliere en overheidsinstellingen. Een ander aspect is dat er in geval van acute situaties zoals het uitbreken van de varkensgriep vaak onvoldoende tijd is om een prospectief onderzoek op te zetten voordat geneesmiddelen en vaccins aan zwangere vrouwen worden toegediend.
Ter voorbereiding op toekomstige pandemieën, maar ook voor de behandeling van infectieuze ziekten als hepatitis C en malaria is meer informatie over juist en veilig gebruik van antimicrobiële middelen tijdens de zwangerschap zeker gewenst. De nadelige effecten van bijvoorbeeld HIV-infectie en malaria van de moeder op hun nog ongeboren kind zijn bekend. De huidige regelgeving, ontworpen om zwangere vrouwen te beschermen, is hierop momenteel nog onvoldoende afgestemd. Helaas zorgt het voor een situatie waarin deze geneesmiddelen regelmatig ‘off-label’ bij zwangere vrouwen worden toegepast.

Belangenverstrengeling: geen.

Theiler RN. Evidence-based antimicrobial therapy in pregnancy: long overdue. Clin Pharmacol Ther 2009;86:237-8.