‘Peer review’ ter discussie

Collegiale toetsing ofwel peer review wordt algemeen gezien als de garantie voor de wetenschappelijke kwaliteit van een publicatie. Bij peer review zijn artikelen beoordeeld door deskundigen en goed bevonden, al dan niet nadat aanpassingen zijn gemaakt. Natuurlijk zullen in dit proces publicaties met resultaten van onderzoek ten onrechte worden afgewezen of zullen aanvullende eisen worden gesteld betreffende ondergeschikte zaken die extra tijd en inspanning kosten. Aan de andere kant worden in toonaangevende tijdschriften soms artikelen gepubliceerd die onder de maat zijn; wellicht spelen hierbij politieke overwegingen een rol. Maar zelfs in The Lancet en Science verschenen weleens publicaties waarin frauduleus verkregen resultaten werden gepresenteerd. Voor een breed publiek werden de tekortkomingen van het systeem duidelijk: in uitgelekte e-mails werd door een medewerker aan het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) gevraagd om selectief met de literatuur om te gaan en zo nodig de definitie van 'peer-reviewed' aan te passen.
Het laatste rapport van de IPCC gaf aan dat de gletsjers op de Himalaya waarschijnlijk rond 2035 gesmolten zouden zijn, een fout die er door de eerste de beste specialist uitgehaald had moeten zijn. Kort daarop trok The Lancet het waarschijnlijk meest controversiële artikel van de laatste vijftien jaar in omdat de auteur schuldig was bevonden aan misdragingen op professioneel gebied door de General Medical Counsel. Het artikel ondervond meteen na publicatie al ernstige kritiek en werd in 2004 ten dele ingetrokken wegens verzwegen belangenverstrengelingen. Ten slotte brachten wetenschappers op het gebied van stamcelonderzoek via de BBC in de openbaarheid dat peer review op hun vakgebied niet functioneerde. Zij meenden dat er onderscheid wordt gemaakt naar de auteur van het manuscript, waardoor sommige artikelen ten onrechte worden geweigerd, terwijl anderen niet de kritische benadering krijgen die nodig is.
Het systeem is dus onnodig ondoorzichtig en onvoorspelbaar, maar ondanks al deze tekortkomingen zal het toch moeilijk zijn het proces te verbeteren. De BMJ maakt inmiddels de namen van de referenten openbaar. Dit heeft als nadeel dat de referent zich geremd zou kunnen voelen. In een vergelijkend onderzoek bleek deze werkwijze voor auteurs en referenten aanvaardbaar. Het European Molecular Biology Organisation Journal maakt de beoordelingen anoniem openbaar in de hoop dat de referent zijn werk oprecht en nauwkeurig uitvoert. Ook Nature overweegt deze werkwijze. Schoorvoetend, om de verhoudingen tussen betrokkenen niet te verstoren, ontstaat zo toch een meer transparant proces van beoordeling.

Belangenverstrengeling: zeer beperkt.

Henderson M. End of the peer review show. BMJ 2010;340:738-40.