Statines ter preventie en behandeling van infecties

Van statines wordt al langere tijd vermoed dat zij tot meer in staat zijn dan alleen verlaging van de bloedcholesterolconcentratie. Zij zijn tevens in staat tot verlaging van de concentraties van verschillende stoffen in de cholesterolsynthese die een belangrijke rol spelen in de signaaloverdracht bij infecties en sepsis. Ook zijn er directe remmende effecten van statines aangetoond op pathogene micro-organismen. Statines worden derhalve gezien als mogelijke alternatieve therapeutische kandidaten voor de behandeling en preventie van verschillende infecties. Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd waarbij de statines atorvastatine, fluvastatine, simvastatine en pravastatine een verbetering gaven van de overleving indien toegepast bij sepsis of andere infecties.
Tleyjeh en medewerkers voerden een systematische meta-analyse uit op gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken en cohortonderzoeken naar een mogelijk verband tussen statinegebruik en infecties. Zij vonden ruim tweehonderd onderzoeken, waarvan uiteindelijk zestien cohortonderzoeken werden meegenomen in deze meta-analyse. De meerderheid viel af wegens irrelevantie en/of mindere kwaliteit. Zowel onderzoeken naar preventie als naar behandeling werden in ogenschouw genomen. Uitkomstmaten waren dood door alle oorzaken (welke in één onderzoek werd gecombineerd met opname op de intensive care unit), dood samenhangend met infectie en ernstige sepsis. Negen onderzoeken bestudeerden de behandeling van infecties (bacteriëmie, sepsis en luchtweginfecties) met statines; zeven onderzoeken richtten zich op het preventieve effect van statines bij patiënten met onder andere hart- en vaatziekten (of een verhoogd risico hierop), chronische nierinsufficiëntie en diabetes mellitus. Het algehele effect was 0,55 (95% BI: 0,36-0,83) voor de negen behandelingsonderzoeken en 0,57 (95% BI: 0,43-0,75) voor de zeven preventieonderzoeken. Er werden dus significante gunstige effecten gevonden voor statines wanneer ingezet voor zowel preventie als voor behandeling.
Moeten we nu statines daadwerkelijk gaan inzetten als een tweede antibioticum? Er zijn op grond van deze uitkomsten toch verschillende redenen om dat niet te gaan doen. Allereerst is er mogelijk sprake van een publicatiebias: het is voorstelbaar dat onderzoeken met een positief effect gemakkelijker worden gepubliceerd. Verder zijn alleen observationele onderzoeken gevonden, dat wil zeggen dat er geen placebogecontroleerde onderzoeken zijn meegenomen. Daarnaast hebben statines een tweetal belangrijke bijwerkingen, waardoor we er voorzichtig mee om moeten gaan: leverfunctiestoornissen en myositis. Bij ernstige sepsis komt regelmatig leverfalen voor, wat betekent dat toepassing van statines minder gunstig kan zijn. Een bijkomend probleem is dat statines alleen in orale vorm beschikbaar zijn, terwijl deze vorm vaak niet gegeven kan worden in geval van een ernstige sepsis. Ten slotte is het belangrijk rekening te houden met het zogenaamde healthy-user-bias fenomeen. Statines worden vaker voorgeschreven bij patiënten die relatief gezond zijn, wat dus ook kan leiden tot een indirect gunstiger afloop bij het krijgen van infecties.
Het is kortom nog wachten op gerandomiseerde placebogecontroleerde onderzoeken. Sinds 2006 zijn er acht onderzoeken opgezet, maar tot nu toe zijn er nog geen uitkomsten bekend. Een teken aan de wand? We wachten vol spanning af.

Belangenverstrengeling: niet vermeld.

Tleyjeh IM, Kashour T, Hakim FA, Zimmerman VA, Erwin PJ, Sutton AJ et al. Statins for the prevention and treatment of infections: a systematic review and meta-analysis. Arch Intern Med 2009;169:1658-1667.

Atorvastatine is in Nederland op de markt als Lipitor®
Fluvastatine is in Nederland op de markt als zodanig en als Lescol®
Pravastatine is in Nederland op de markt als zodanig en als Selektine®
Simvastatine is in Nederland op de markt als zodanig en als Zocor®